Pandemi dönemi, bir yılı aşkın bir süredir tiyatrocuları iç içe girmiş ikili bunalımlara itti. Bunlar, yalnızlık ve üretememe olgularıdır. Atölyelerinde çalışabilen ressam ve heykeltraşlar, masaları başında yazabilen edebiyatçılar, yöneldikleri kitleler için gene de tek başlarına sanatsal üretim yapabiliyorken, tiyatrocular, aynı mekânı paylaşmak durumunda olan izleyicilerinin karşısına çıkamamakla, bu karşılıklı devinimden uzak kaldıkları için, adeta acınacak durumdadırlar. Zira tiyatrocu sadece alkıştan değil, karşısında bulduğu kitlenin “elektriğinden” de beslenir büyük çapta. İşte, bu yönelinen kitleler olmadıkça, üretim de sekteye uğruyor zorunlu olarak… İzleyici olmadığı yerde, tiyatro yaşayabilir mi ki?!
Dijital mecralar bu eksikliğe çare olabiliyor mu? İlk bakışta hayır, çünkü o özlenilen “inter-aksiyon” ekran karşısında oluşamaz elbette. Tiyatrocu burada ancak “verici” olabiliyor ki, onun da önemli kısıtlamaları var… Bunların başında, tiyatro kameracılığının, bir yüzyılı aşkın süredir gelişmiş sinema kameracılığından kat kat geride kalmış olduğu görülüyor. Keza, sahne ışığının sağlayabildiği “büyü”, dekorun yarattığı üç boyutluluk ve insan sesi iletişiminin doğallığı, ekrandan yansıtılamıyor!
Geçen gün, bu eksiklikleri olduğunca gideren bir oyun izledik: Ülkemizin önde gelen kadın tiyatrocularından Ayşe Lebriz Berkem, üç öykü ve bir baladdan oluşan “Hikâyelerimiz” başlıklı performansı ile, adeta bir “Portre Tiyatrosu” şölenini sundu zoom üzerinden…
Yaşadığı şiddetten, tacizden, tecavüzden utanan, korkusundan susan, derdini söyleyemeyen ya da zorunlu olarak boyun eğen kadınların ve çocukların sesi olmanın bir çok yolu var kuşkusuz. Ayşe kardeşimiz, “anlatmayı” seçmiş. Hepimizin bitsin diye ümit ettiği ama günümüzde hâlâ devam etmekte olan kadın istismarı bir gün sona erecekse, bu hepimizin ortak direnciyle olacak. Biteatral topluluğu da nefesi yettiğince bu öyküleri “susmayıp” anlatmak istedi.
Kişisel performansının yanı sıra, oyunun yönetmenliğini de üstlenmiş olan Ayşe Lebriz’e sahne ve giysi tasarımında Zeynep Erdem, müzik tasarımında Erkan Yalçınkaya ve zoom operatörlüğünde Tugay Görmez destek veriyor. İzlediğimiz gösterim tabi ki canlı olarak gerçekleşti ve –önden yapılan anonslara karşın– neredeyse hiç bir teknik aksaklık görülmedi (bazı repliklerde ses iletiminin dışında).
Öyküler, Ayfer Tunç (“FEHİME”), Ayşe Lebriz Berkem (“GÜLFER”) ve Duygu Asena (“NUR YA DA YALAN”), oyunun sonunda yer alan balad ise Süreyya Karacabey’in kaleminden gelme. Konular pedofilizm, çocuk gelinler ve aile içinde şiddete ayrılmış olup, her biri çarpıcı, adeta dehşet verici…
Bütün açıklığı ile söyleyelim – Ayşe Lebriz’in performansını burada ne kadar övsek, azdır! Bir çocuğun, gelişmekte olan bir köy kızının ve yetişkin bir kadının özyapılarını, art arda, sadece sesi, çehresi ve üst bedeninin bir kısmıyla öylesine inandırıcı bir biçimde canlandırmak, birkaç tiyatro ödülüne bedel!
İşte burada, yukarıda sözünü ettiğimiz “ekrandan tiyatro”nun sakıncalarının, güçsüzlüğünün nasıl da başarılı bir şekilde önlenebileceğini görüyoruz: “Portre Tiyatrosu” ile! Yakın çekim, sekanslar arası değişen giysi ile arka dekor ve tek ses, zoom yayını için en ideal bileşim olsa gerek… Ne var ki, bunu iki kişilik oyunlara da uygulamak mümkün olacaktır – ancak oyuncu sayısı çoğaldıkça, çok daha dikkatli olmak gerekir…
“Üretim” sorununu böylece geride bırakmış olan Tiyatro Biteatral ikinci “bi”yi de başarılı biçimde ele almış: “Yalnızlığı” ortadan kaldırmak için performansın sonunda, izleyiciler ile bir söyleşi ortamı yaratmış. Oyun bittikten sonra ekran görüntülerini açan zoom izleyicileri, söz alarak performans hakkındaki yorumlarını paylaşıyorlar, Ayşe Lebriz ise onlara yanıt veriyordu… Böylece, bu satırların yazarının birkaç yıl önce bazı küçük tiyatrolarda başlattığı, oyun sonrası sohbet uygulamasının güzel bir şekilde sanal ortama taşınabildiğini görüyor ve Biteatral’ı kutluyoruz! Gönül ister ki, bu türden girişimler çoğalsın, gerçek sahnelerimize kavuşana değin zoom yolu ile oyuncular ve tiyatro tutkunları bir araya gelebilsin…
ROBERT SCHİLD
