Bu yazı, 23. İstanbul Tiyatro Festivali kapsamında Tiyatro Eleştirmenleri Birliği (TEB) tarafından üçüncü kez düzenlenen Eleştiri Atölyesi’nde kaleme alınmıştır. 27 Kasım – 1 Aralık 2019 tarihleri arasında, İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV), İstanbul Üniversitesi Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü ve Goethe Enstitüsü’nün destekleri ile gerçekleştirilen atölye, Almanya’nın en büyük gazetesi Süddeutsche Zeitung’un tiyatro editörü olan eleştirmen, gazeteci, eğitimci ve yazar Christine Dössel’in moderatörlüğünde ve öğretim üyesi Doç. Dr. Hasibe Kalkan ile TEB 2. başkanı Nalân Özübek’in koordinatörlüğünde yürütülmüştür. Atölye sürecinde genç eleştirmenler tarafından yazılan eleştiri yazılarını dergimizden (www.tiyatrodergisi.com.tr ) takip edebilirsiniz.
Yalın, Dinamik ve “Beter” Çekici
Neşe Yurdal Baştürk (*)
Konuşmacı, ikna etmek için dinleyenleri, izleyenleri çeşitli araçlar kullanır. Beden diliyle desteklenen sözcük tonlaması, hacmi genişleyen, daralan vokal, mimik ve bunların hepsinin temelinde olan nefes kontrolü… Güçlü bir konuşmacı bilir, salt söyledikleri değil nasıl söylediği de etkili olacaktır ikna etmede karşısındaki kişiyi, kişileri, kitleyi. “Sözün bittiği yer” dendiğinde tehlike çanlarının çalmakta olduğunu biliriz. Artık ikna etme yöntemlerinin, söze değil de zora dayalı olanlarının tercih edileceğini düşünürüz. Ya asıl en zorlu, zor yöntemi “söz”se söyleyeni de manipüle eden. Bunları düşündüren dansçı, koreograf Lisbeth Cruwey’in “Daha da Beter ve Beter ve Beter Olacak Arkadaşım” adlı performansı oldu. 23. İstanbul Tiyatro Festivali’nde sahnelenen oyunun kavramsal çerçevesini ve koreografisini de Cruwey yapmış.
Sahnede ışıkla çizilmiş bir dikdörtgenin sınırları içindeki oyuncu kendinden emin, dimdik. Androjen göndermeleri olan ancak erillik simgesi olarak da okuyabileceğimiz, kumaş pantolon, gömlek, pırıl pırıl rugan makosenler, yandan ayrılmış erkek saç kesimini çağrıştıran saç tasarımı. Devinimleri başlangıçta yumuşak, gülümsüyor zarifçe bize (kitleye). Gittikçe artacak ritim, sözün gücüyle sertleşecek hareketleri “konuşan beden”in. Gülümseme çatık kaşlı bir maskeye dönüşecek. Dış sesin komutları bedenle, beden komutla birlikte hareket etmeye çalıştıkça söz mü bedeni, beden mi sözü manipüle ediyor birbirine karışacak. Cruwey’in’in gittikçe sertleşen, keskinleşen ama hep akıcı devinimleri dış sesin kimi zaman net, öfkeli kimi zaman kesik kesik, boğuk, melodik ama hep otoriter tonuyla birlikte devinmeye çalışır gibi. Oyunun broşüründe belirtildiğine göre, dış ses düzenlemesinde Amerikalı aşırı muhafazakar bir televizyon yıldızı olan Jimmy Swaggart’ın konuşmalarından parçalar kullanılmış.
Biraz daha dikkatli bakılırsa, dış sesle beden arasında çakışmalar olduğu kadar, çarpışma ve çatışma da fark edilmeye başlıyor. Oyunun ritmini kuran da ses ile bedenin diyalektik bir aradalığı. Sürekli karşıtına dönme riski taşıyor sözü temsil eden beden. Sözün şiddeti, şiddetlenen devinimlerle görünürleşiyor. Kendi büyüsüne kapılan söz… Sözün büyüsüne kapılan devinimler. Bedenselleşense gittikçe “daha da beter”leşen karşılıklı manipülasyon. Dış sesin kurgulanma biçimi sesi bir tiyatral ögeden çok oyuncunun partneri kılıyor. Sesin ve devinimlerin matematiği üzerine kurulu oyunun yalın ışık kullanımı, tekinsizlik duygusu veren müzik ve konuşma parçalarının yerleştirilme biçimi Cruwez’in dramaturjisinin parçaları ve birlikte çok yalın bir estetik üretiyor ve bu yalınlık sahneleme dilini belirliyor.
Koreograf Cruwez, düşünsel çerçeveyi oluşturan ve temsil eden Cruwez ile işbirliği içinde. Cruwez’in yoğun performansının seyirciye bu denli güçlü geçişi, sahnelemenin ikonografisinin incelikle kurulmuş olmasından ve dış ses ile devinen bedenin birbirini bütünleyen akışkanlığındadır sanırım.
Neşe Yurdal Baştürk (*) : İstanbul Aydın Üniversitesi Reji Yüksek Lisans Programı öğrencisi
Oyunun Künyesi:
VOETVOLK VZW
- Kavramsal Çerçeve, Koreografi ve Performans: Lisbeth Gruwez
- Kompozisyon, Ses Tasarımı ve Asistan: Maarten Van Cauwenberghe
- Kostüm: Veronique Branquinho
- Sanat Danışmanı: Bart Meuleman
- Işık Tasarımı: Harry Cole & Caroline Mathieu
- Teknik Yönetim: Caroline Mathieu
- Yapım Yönetimi: Anita Boels
- Ortak Yapımcılar: Grand Theater Groningen, Troubleyn/Jan Fabre, Theater Im Pumpenhaus and AndWhatBeside(s)Death
Desteğiyle: Province of West Flanders, Province of Antwerp, Flemish Community, Arcadi Δle-de-France/Dispositif d’accompagnements
