Mesut Kara’nın Evrensel gazetesinde yayımlanan yazısını okurlarımızla paylaşıyoruz:
22 Aralık 2013’te, Van depremi günlerinde bu sayfada yer alan yazımın başlığı “Deprem ve Zulüm”dü. 23 Ekim 2011 tarihinde Van’da Kandilli Rasathanesine göre 6.6, ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumuna göre 7.2 büyüklüğünde yıkıcı bir deprem felaketi yaşanmıştı. Kandilli Rasathanesinden daha sonra yapılan açıklamada, depremin büyüklüğünün depremin merkez üssünde 9.0 olduğu belirtilmişti.
Depremde binalar yıkılmış, elektrik ve telefon hatları kesilmiş can kayıpları yaşanmış, cumhuriyet tarihi boyunca Anadolu’da meydana gelen en büyük depremlerden biri olarak kayıtlara geçmişti.
2013’teki “Deprem ve Zulüm” başlıklı yazımda 23 Ekim 2011 tarihinden bugüne (22 Aralık 2013) dek kaç saat, kaç gün, kaç hafta, kaç ay geçti ey devlet! Van o günden bu yana üşüyor. Vanlı depremzedeler ölüme terk edildi. Başta barınma olmak üzere hiçbir ihtiyaçlarının karşılanmadığı depremzedeler yerleştirildikleri konteynerlerden çıkarılmak isteniyor, elektrikleri kesiliyor. Depremzedelerin kaldığı çadırlarda yangınlar çıkıyor, insanlar yangınlarda ölüyor; kış koşullarında çocuklar donarak ölüyor. Yangından, soğuktan kurtulanlar açlıktan ölüyor.” diye yazmıştım.
Hareketli yıllardı. 12 Mart öncesi çok parçaya bölünmüş devrimciler, yeni dönemde de aynı bölünmüşlükle, farklı örgütlenmeler içinde yer alıyordu.
O yıllarda, Ankara Sanat Tiyatrosunda da bir ayrışma yaşanmıştı. Başında Erkan Yücel’in olduğu bir grup oyuncu hem siyasal farklılık hem de buna bağlı olarak oyun seçimine dek yansıyan sanat anlayışlarındaki farklı bakış nedeniyle AST’tan ayrılarak adı daha sonra Ankara Halk Tiyatrosu olan Devrimci Ankara Sanat Tiyatrosunu (DAST) kurmuştu.
İlk oyunlarıyla Kartal’a turneye geldiklerinde tanıştık hepsiyle. Erkan Yücel’i ilk kez orada tanımıştım. Oyun öncesi sohbetler yapılmıştı Kartal Belediye Sinemasının fuayesinde. O ana kadar her şey normaldi. Fakat oyun başlayıp da Erkan Yücel sahneye çıktığında ilk büyü yaşanmış, tiyatro ateşi düşmüştü içime.
Öncesinde de sinemaya ve oyunculuğa olan tutkum, Erkan Yücel’in sahnedeki büyüsüyle, ışığıyla, izini yıllarca süreceğim başka bir sevdaya dönüşmüştü. Bu etkilenme sadece benim için de geçerli değildi. Belediye Sinemasını tıka basa dolduran herkes, Erkan Yücel’den çok etkilenmişti. Onun sahneye çıktığı an, salonda bir dalgalanma yaşanıyor, kahkahadan kırılıyordu herkes.
DAST’ın ve Erkan Yücel’in, ilk izlediğim oyunları “Halkın Gücü”, “Toprak ve “Deprem ve Zulüm”dü. Erkan Yücel’li sahneler ve ekibin oyunlarda söylediği türküler, marşlar yıllarca silinmedi belleğimden. Erkan Yücel “Toprak” adlı oyunu Pazarcık köylülerinin toprak mücadelesini yerinde inceleyip oyunlaştırmış ve bu oyunla “yılın en iyi oyuncusu” seçilmişti. Oyunda söylenen unutamadığım bir marşın sözleri şöyleydi:
“Biz Pazarcık köylüleri,
devrim yolunda ileri
Zalim ağa gibileri
İktidarın temelleri”
DEPREM VAR, DEPREM VAR MURADİYE’DE VAN’DA ZULÜM VAR, ZULÜM VAR DERSİM’DE ZİLAN’DA
6 Eylül 1975 tarihinde Diyarbakır’ın Lice ilçesi ve köylerinde 6.6 büyüklüğünde bir deprem olur. 23 saniye süren bu şiddetli sarsıntı sonrası 2 bin 385 insan hayatını kaybeder.
Daha Lice depreminin acıları sürerken, yaralar kapanmamışken 24 Kasım 1976 tarihinde merkez üssü Van’ın Muradiye ilçesi Çaldıran bucağı olan 7.5 büyüklüğünde “bilançosu korkunç” bir deprem olur. Deprem Muradiye ile çevre ilçeler olan Erciş ve Özalp’de can ve mal kaybına neden olur. Bu depremde de 3 bin 840 insan hayatını kaybeder. Bütün dünyadan yardım ve destek geldiği gibi, Türkiyeli tüm devrimciler de Van’a yardıma, dayanışmaya, koşar, kurtarma çalışmalarına katılır. Fakat o gün de yardımlar yağmalanır, halk açlığa, soğuğa ve ölüme terk edilir.
Ankara Halk Tiyatrosu bölgeye giderek depremzedelere yardıma koşar ve yaşanan deprem üzerine bir oyun hazırlamayı kararlaştırır. “Deprem ve Zulüm” adlı oyunun tekstlerini hazırlayan üç oyuncudan biri de oyuncu Şıh Ali Yalçıner’dir. Fuat Çiyiltepe ile Van’a gidip yerinde inceleme araştırma yaparak bölgedeki sosyal-ekonomik hayata dair edindikleri bilgileri Erkan Yücel’le birlikte oyun metnine dönüştürürler, “Deprem ve Zulüm” adıyla oyunlaştırılarak sahnelenir.
’90’lı yıllarda yaptığımız bir söyleşide şunları söylemişti Şıh Ali Yalçıner: “İnsanların yaşadığı zulüm çok ağırdı. O bölgelerde hem doğanın zulmü hem de milli zulüm yaşanıyordu. Oyunda bunu işledik. Kürtçe ağıtlar, konuşmalar olduğu için yaklaşık on yıl yasaklandı, oynandığı her yerde soruşturmalar açıldı. Ord. Prof. Sulhi Dönmezer bilirkişi olarak, ‘Oyun cezalandırılmalı’ diye rapor verdi. Oyunun bölücülük suçundan yargılanmasını isteyenlere karşı, tiyatronun önemli ismi Haldun Taner ise oyunun Türk ve Kürt halklarının kardeşliğine hizmet ettiğini söylüyor, ‘Bütününe bakıldığında bölücülük yapmadığını anlarsınız’ diye rapor veriyordu.”
“Devletin şahsiyetine karşı eylemde bulunmak”, “Devlet kuvvetlerine karşı eylemde bulunmak” ya da “Milli duyguları yok etmek ve zayıflatmak için propaganda yapmak”, “Bölücülük yapmak” gibi suçlamalarla davalar açılır, yargılamalar yapılır, bilirkişi raporları hazırlanır oyun ve oyuncularla ilgili.
Oyunda yer alan sözlerini Erkan Yücel’in yazdığı, Sarper Özsan’ın bestelediği “Deprem Türküsü”nde şu sözler yer alır:
“Deprem var, Deprem var
Muradiye’de Van’da
(…)
Talan var, talan var
(…)
Zulüm var, zulüm var
Dersim’de Zilan’da
(…)
Ağalar var, Şıhlar var
Dipçik var, baskı var
Hey hey hey hey
Umut var, umut var
Bu halkın kalbinde
Yaba var dirgen var
Nasırlı ellerinde
24 Kasım 1976’da yaşanan Van depreminden bu yana 47 koca yıl, 2011’tarihli depremden bu yana da 12 yıl geçmesine karşın 6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş, Pazarcık merkezli 7.7 ve Elbistan merkezli 7.6 büyüklüğünde meydana gelen iki deprem sonrası 45 bin insanımız hayatını kaybetti.
Yaşanan bu büyük felaketin, yıkımın, can kaybının ve depremzedelere uygulanan zulmün tek sorumlusu öncesinde hazırlık yapmayan, önlem almayan, sonrasında ortadan yok olan tek adam yönetimi ve devlet kurumlarıdır.
MESUT KARA
Kaynak: https://www.evrensel.net/yazi/92589/vandan-marasa-deprem-ve-zulum
