“Yaşlanıyorum/ Ama zamanım yok, düşüncesizim / Ama kafamda çok şey var… “
(LA Salami,’Generation L(ost) /2018)
Y kuşağı tarafından yaratılan metamodernizm, tiyatronun değişen doğasını vurgulamak için bir çerçeve değil; tam tersine sınırsız, zamansız bir yaratım süreci olduğunun ayrıca altını çizmek isterim.
Y kuşağının egemen kültürel anlayışına meydan okumasının ve angajman tiyatrosuyla gerçek politik ve sosyal değişim için çabalayan tavrının bireye izdüşümünün önemli olduğunu düşünüyorum. Ancak içinden geçtiğimiz zamanın kısıtlayıcı, baskıcı sistemi içinde bunu düşünmek zor … X kuşağının değişim için zamanı kalmadığı da başka bir gerçeklik. Bunu bir eleştiri olarak algılamamak ve sanatı zamanın ruhuna teslim etmek gerekli.
Çağdaş performans alanında oldukça kayda değer değişimler ve pek çok alternatif topluluk var. Geçtiğimiz birkaç yıl boyunca postmodern işler üretmeyi amaçlayan küçük grupların dışında, gerçeklik kavramlarının içinde salınan ve farklı gerçeklikler yaratmayı amaçlayan performatif işlerle karşılaştım. Angajmanlar iyimser, nafile doğalarına ve imkanlarına rağmen politik bir eğilim içindeler. Sanatsal ifade isyanın estetik hallerine dönüşüyor. Peki bu yeni tiyatro algısı ne kadar metamodern?
Metamodernizm kolektif bilinci, sanatsal örgütlenme biçiminin, ortak üretimin, ortak söylemlerin çok uzağında. Şu an dünyada ve ülkemizde metamodernist tiyatro tanımına uygun yazılmış bir tiyatro metni bulunmuyor. Resim, heykel, plastik sanatlar, video ve performans alanında üretimler var. Performans alanında listelenmiş, içinde ‘’tiyatro’’ kelimesinin geçtiği tek iş; 2017 yılında, Hanzi Freinacht’ın ‘’Dinlenme Tiyatrosu’’ isimli performansı. Bu performans, dinlenme eylemi sırasında insanın duygu ve derinliği düşünsel anlamda yeniden değerlendirmesine vurgu yapan, politik değişimlerden etkilenmeyen bedenin, kaostan düzene bir salınımı olarak kurgulanmış. Diğer performanslar ise Y kuşağı sanatçılarının yine bir kaos iklimine verdiği paradoksal tepkilerin farklı yorumları… Kolektif bilinç yok denemez, fakat üretimler bireyin kendi tanımlayıcıları ekseninde…
Metamodernist tiyatro bu anlamda bireycidir ama bireysel değildir. Metamodernist tiyatro düşüncesinin ilk özelliği, paradoksu etkin biçimde yorumlayabilme yeteneğidir. Protosentez, netleştirilecek ilk paradokstur. Tiyatroya, ritüelden evrimleştiğini zamanlar için kutsal diyebiliriz. Metamodern sanatçı için ise, zaman kavramı homojendir. Geçmişin bir veya bir kaç dönemini incelemekle birlikte, yaşamımızın çeşitli yönlerini ayırt edebildiğimiz ve onları bağımsız ve kendi kendine yeterli olarak değerlendirebileceğimiz gerçeğine rağmen, bunun yalnızca çalışmalarının metodu için geçerli olduğu, ancak bilgi metodu için geçerli olmadığı açıkça görülmektedir. Kendi tecrübelerime göre; çağdaş sanat yapıtları, yaşam enkazları ve 20. yüzyılın çokluğu üzerine tasvir ediyor, samimiyet ve güven, duygu ve duyuların özü, sosyal sorun ve insanlığın şu anda karşılaştığı zorluklar hakkında sorular soruyorlar. İnsanın yeniden doğuşuna umut vermeye çalışıyorlar. Çünkü insanlığın umut denilen dinamiğe artık daha çok ihtiyacı var.
Tiyatronun temel meselesi olan insan, patalojik boyutları ile ele alınmalı. Çünkü zihin, beden ve zaman kavramlarının paradoksları ile hikayelerin sentezi, oyuncuyu başka bir performans deneyimine sürüklüyor. 2017 yılında denediğim metamodern tiyatro araştırma atölyesinde, nörobiyolojik bir varlık olan insanın oluşturulmuş bir ritüelin parçası olduğunda ortaya çıkan patalojik verilerin oldukça yol gösterici olduğunu düşünüyorum. Aynı tekniklerle pandemi sürecinde bireysel olarak deneyimlediğim tekniğin ise o kadar etkili olmadığını söyleyebilirim. Çünkü insanın bireyselliği toplumsal normlardan bağımsız oluşamıyorsa, bireyciliği, yani self ben’i de yine diğer bireylerle girdiği etkileşimler sonucunda oluşuyor. Tiyatro… Tiyatro…Dergisi’nde yayımlanan yazısında, Begüm Algan’ın (http://www.tiyatrodergisi.com.tr/begum-algan-yazdi-norobiyolojik-perspektiften-tiyatro-oyuncunun-zihinsel-ve-fiziksel-eylemleri/) bahsettiği ayna nöronların etkisinin de metamodernist tiyatro araştırmalarının bir parçası olarak değerlendirilmesi gerektiğini düşünüyorum.
Metamodern psikolojiye göre, içsel reddedilmenin altında yatan gerçek, “çirkin” koşulların ve insan tarafından kabul edilmeyen gerçeklerin hızlı bir şekilde unutulmasının bir sonucu olarak, psikolojik sorunu olan insanlar tarafından üretilmeyen çözümlerdir.
Bu nedenle, performansın kültürel tepkisine dayanan, performansın teknik potansiyelini takdir eden metamodernist psikoloji, onu bir insana doğrusal olmayan ve çok boyutlu bir değerlendirmeyi döndüren ve sonuç olarak problemleri çözmek için önceden erişilemeyen yolların keşfedilmesini sağlayan ana araç olarak seçer.
Metamodernist tiyatro açısından, gösteriye katılım aşamasında şu başlıklar belirleyicidir:
• Olağandışı inanç ortaya çıkması, bu daha sonra doğru olabilir.
• Sorunun yaratıcı bir şekilde yeniden düşünülmesi ihtiyacının gerçekleştirilmesi.
• Sorunun nesnel sebeplerinin anlaşılması ile çeşitli önyargılar, klişeler ve kompleksler temelinde saçma açıklamaları arasındaki bilincin “dalgalanması”.
• Soruna ciddi bir şekilde ironik bir tutum sergilemesi, aynı zamanda çeşitli pozisyonlardan bütünsel olarak algılanmaya başladığına işaret ediyor.
• Evrensel sevgi ve uzlaşma duygusuyla çatışmanın karşı tarafı ile özdeşleşme.
Dürüst bir algı oluşturmak:
• Toplum tarafından dayatılan iyi, özgürlük, mutluluk değerleri hakkındaki çarpık fikirlerin reddedilmesi;
• Dayatılan rol oynama oyunlarının reddi, “maskeler”, icat edilmiş kurallar, dışsal “gereksinimler” ile sorunu belirli bir şekilde görmek;
• Birisini rahatsız etme ya da rahatsız etme korkusu olmadan, gerçekten neyin rahatsız edici ya da ilginç olduğu hakkında açık konuşmalar;
• Zamanın ruhuna göre formüle edilen metamodernizmin temel ilkelerine uygun olarak , meta-modern tiyatro, bir kişinin aşağıdaki yetenekleri oluşturmasına yardımcı olur.
Gerçek arayışı:
• Diğer konularda karar vermek için boş alanlar bulmak için problemin gerçek hacminin belirlenmesi (motivasyonların çarpışma düzlemi dışında motive edici ittifaklar yaratmaya izin veren “diyalektik” olana göre “diyalog” düşünmenin önceliği)
• Duyguların ve fikirlerin, bir birey için “açıkça” doğru ve aynı zamanda bir başkası için doğru olmadığı açıklığının tanınması.
• İki karşıt fenomenin birbiriyle örtüşmesi, uyumları için. Bu, bir kişinin “yeni samimiyeti” bastırmamasına, içten duygularını deneyimlemesine izin vererek başkalarının bakış açısından gülünç görünebileceğini fark etmesini sağlar.
• Sesli yakınlık ve yakınlık, başkalarının hızlı İnternet erişimini ve onların bölgesel ulaşılmazlıklarını eşzamanlı deneyimleme (“mesafelerin dağılması”).
• Bir başkasının öznelliğini, başka bir kişiden farkını dramatize etmeye çalışmadan empati edin. Tartışılan konuda onunla aynı fikirde olmaları haricinde, kişinin hiçbir şey bilmediği insanlarla fikir ve eylem uğruna birleşme yeteneğinin keşfi.
• İşbirliği ve güç birleştirme yeri.
• Olanların belirsizliği hakkında farkındalık. Bir kişinin ve çevresindeki fenomenlerin çoklu gerçekler olarak ele alınması.
• Herhangi bir krize “sanki” düşünerek iyimser bir yanıt (“sanki” insan kültürünün azaldığını hatırlattığımızda bile olumlu değişiklikler olabilir).
• Geleneksel ve “tarihsel olarak tesis edilmiş” görüşlerin radikal bir şekilde yeniden değerlendirilmesi, onların ilerici değişikliklerini göz önünde bulundurarak gerçekliğe dair görüşleri.
NESLİHAN EKİM
Oyuncu, Yönetmen
Kaynakça:
- MODERN TÜRKİYE’DE SİYASI DÜŞÜNCE (Cilt 3 /Modernleşme ve Batıcılık)
- Bir Zihniyet, Kurum ve Kimlik Kurucusu Olarak Batılılaşma (Hasan Bülent Kahraman/ PDF)
- http://www.metamodernism.com/
- https://en.wikipedia.org/wiki/Metamodernism
- https://www.psychologytoday.com/intl/blog/theory-knowledge/202004/what-is-metamodernism
- https://metamoderna.org/metamodernism/
- https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/0013838X.2018.1510657
- https://nesslabs.com/metamodernism
- https://www.researchgate.net/publication/233894749_Notes_on_Metamodernism
- http://www.tiyatrodergisi.com.tr/begum-algan-yazdi-norobiyolojik-perspektiften-tiyatro-oyuncunun-zihinsel-ve-fiziksel-eylemleri/
Üretilmiş örnekler:
https://www.youtube.com/watch?v=WfstrKYY4sw#action=share
http://metamodernizm.ru/nastja-sade-ronkko/
https://www.martinwittfooth.com/
https://www.youtube.com/watch?v=W5qa4U5EHSQ#action=share
