Bir oyun seyrettim hayatım değişti.
Hacettepe Üniversitesi Tarih Bölümü ikinci sınıf öğrencisiydim.
12 Şubat 2005.
O gün, arkadaşım Evren Gülcan, Ankara Devlet Tiyatrosu’nun sahnelediği Sen de Gitme Triyandafilis oyununa iki kişilik bilet aldığını söyledi. Ne yalan söyleyeyim daha önce hiç kimse tiyatroya davet etmemişti. Arkadaşımla Şinasi Sahnesi’ne gittik. Öyle otobüsle değil. Kızılay’da buluşup Tunalı Hilmi Caddesi’ne doğru yürüdük. Yokuş çıktık desem daha doğru.
Ayla Kutlu’nun aynı adlı kitabından uyarlanan oyundan çok etkilendim. Haftanın dört beş günü tiyatroya gitmeye başladım. Bir oyunu defalarca seyrediyordum. Bazılarını arkadaşım Evren Gülcan veya üniversiteden arkadaşımla, çoğu zaman ise tek başıma. Bir gün Altındağ Tiyatrosu’nda bir gün Akün Sahnesi’ndeydim. Bursa’ya gidince Tayyare Kültür Merkezi’nde ve Bursa Devlet Tiyatrosu’nda sahnelenen oyunları seyrediyordum. Öyle bir zaman geldi ki oyun seyretmek yetmez oldu. Sahaflardan tiyatroyla ilgili ne varsa toplamaya başladım. Zaten ilgi alanım Tarih ile ilgili kitaplar alıyordum. Bir de üstüne Tiyatro eklendi.
O yıllarda yayımlanan Tiyatro ve Sahne dergilerini Dost Kitabevi’nden satın alıyordum. Heyecanla okuyordum. Zafer Çarşısı’ndan satın aldığım Metin And’ın yazdığı Tiyatro, Bale, Opera Sahnelerinde Kanuni Süleyman İmgesi adlı kitabı okuyunca içim kıpır kıpır oldu. Tiyatro Tarihi diye bir şey varmış.
Sonra devamı geldi. Metin And, Refik Ahmet Sevengil, Özdemir Nutku, Sevda Şener, Ayşegül Yüksel derken tiyatroyla ilgili yazılmış araştırma kitaplarını toplamaya başladım. Tiyatrodan başka bir şey düşünemez, dahası okuyamaz olmuştum.
Bir yıl sonra, 2006 yılında Yeni Sahne’nin yıkılacağını duydum. Ormancılar Derneği tiyatronun bulunduğu binayı yıkıp işhanı yapacakmış. İçimde delice öfke oluştu. Mimarlar, dramaturglar, oyuncular Yeni Sahne Yıkılmasın adıyla bir grup kurmuştu. Toplantılarına katılmaya başladım. Getir götür işlerinden, afiş asmaya kadar her işi yaptım. Yeni Sahne Yıkılmasın grubu olarak Konur Sokak’ta Mimarlar Odası’nın önünde stand açıp imza topluyorduk. Okuldan çıkınca hemen otobüse binip Kızılay’a gidiyordum. Çoğu zaman yalnız oluyordum. Üniversitelerin senatolarının konuyla ilgili bir şeyler yapması için dilekçe verdiğimizi hatırlıyorum. Yeni Sahne’nin önünden Konur Sokak’a kadar yürüyüş dahi yapılmıştı. Gece gündüz uğraştık ama olmadı. 2007 yılında üniversiteyi bitirip Bursa’ya döndükten sonra Yeni Sahne yıkıldı. Üniversite diplomamı almak için Ankara’ya gittiğimde eskiden Yeni Sahne’nin olduğu yerden geçemedim. Tiyatro artık yoktu, ama hafızamda izi kalmıştı.
2007 yılında üniversiteyi bitirdikten sonra Artvin/Ardanuç’a gittim. O yıllarda kahvehane işleten dayım, kahvehanenin kütüphanesinde bulunan Sevim Güray’ın yazdığı Ahmet Vefik Paşa adlı kitabı hediye etti. Eylül ayında Bursa’ya döndüm.
Ekim-Kasım aylarında, bir taraftan iş ararken bir taraftan da Metin And’ın Osmanlı Tiyatrosu, Sevim Güray’ın Ahmet Vefik Paşa kitaplarından ve Yılmaz Akkılıç’ın yayına hazırladığı Bursa Ansiklopedisi’ndeki Tiyatro maddesindeki bilgileri okuyup, 1879’dan 1957’ye kadar olan süreci anlatan makale yazdım. Bursa Devlet Tiyatrosu’nun 50. Yıl kitabında yayımlandı.
2008 yılında önce internet kafede, sonrasında yaz aylarında bir kitabevinde çalıştım. Cebime giren parayı kitaba yatırıyordum. Kitaplar okudukça yazdığım makalede yanlışlar olduğunu fark ettim. Makaleyi düzeltmeye ve yeni bilgiler eklemeye başladım. Yaz aylarının sonunda kitabevinden ayrıldım. Bursa’da tiyatroyla ilgili yapılanları anlamak için dönemin kaynaklarına ulaşmalıydım. Bu süreçte Oğuz Bora’nın yazdığı Feraizci-zâde Mehmet Şâkir ve Bursa Tiyatrosu kitabı buz kırıcı oldu. 1879’dan 1957’ye kadar Bursa’da çıkan gazete ve dergileri okumaya başladım. 2009 yılında, bir arkadaşımdan para alıp Ankara’ya gittim. Devlet Tiyatro Genel Müdürlüğü Arşivi, Milli Kütüphane, Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi ve Bilkent Üniversitesi Kütüphanesi’nde işime yarayacak belge, gazete, dergi ve kitapları okuyup kopyalarını aldım. Bursa Ansiklopedisi’ndeki Tiyatro maddesinde, Metin And’ın kitaplarında ve Bursa’nın kültür tarihini anlatan (1850-1950 arası) birçok tezdeki bilginin yanlış olduğunu fark ettim. Bursa’daki ilk tiyatronun 15 Eylül 1879’da açıldığı, aynı tiyatronun Yunan işgalinde yandığı, Karagöz’ün mezar taşını Yunanlıların kırdığı, Bursa’daki ilk tiyatroyu Güllü Agop ile Nilyan’ın kurduğu, Bursa Halkevi’ndeki tiyatro faaliyetlerinin çok gelişmiş olduğu gibi birçok temelsiz bilgi makaleden makaleye, kitaptan kitaba, tezden teze hâlâ aktarılıyor.
Aynı günlerde aklımda beş ciltlik tiyatro tarihi kitabı yazma fikri oluştu.
Bursa’ya dönünce Bursa Atatürk İl Halk Kütüphanesi’ne gittim. Kütüphanede 1950 sonrası Bursa gazetelerinin koleksiyonu vardı. Ahmet Vefik Paşa’nın 1879 yılında kurduğu tiyatrodan başlayıp Bursa Devlet Tiyatrosu’nun ilk sezonunu anlatarak kitabı bitiriyordum. İkinci cilde 1958’den başlıyordum. Sonraki yıllarda ilk cildi 1957 yılında Bursa Devlet Tiyatrosu’nun açılışıyla bitirmeye karar verdim. 2009 yılının sonunda Bursa’nın Tiyatro Tarihi birinci cildin ilk hali 190 sayfaydı. 2010 yılında, Bursa Büyükşehir Belediyesi’nin kurduğu Bursa Araştırmaları Merkezi’ne gittim. Beş ciltlik Bursa’nın Tiyatro Tarihi’nden bahsettim. İlk cildin basılması için destek istedim. Cevap, “Beş cildi bitir öyle gel” oldu. 2021 yılında hâlâ beş cildi bitiremedim. Bu arada ilk cildin sayfa sayısı 280’e çıktı.
2010 yılının Haziran ayında ikinci cildi yazmaya başladım. Bu sefer hedef Bursa Devlet Tiyatrosu’nun açılışından yerleşik kadroya geçtiği 1971 yılına kadar olan süreci anlatmaktı. Bu sefer daha fazla okunacak gazete, dergi ve kitap vardı. Araştırmayı yaparken Bursa Oda Tiyatrosu’na bir bölüm ayırdım. İkinci cildi 2012 yılında bitirdim. İlk hali yaklaşık 495 sayfaydı. 2021 yılındaki hali ise 617 sayfa.
2012 yılında, Bursa Oda Tiyatrosu bölümünü, aynı isimle ayrı bir kitap olarak Nilüfer Belediyesi’nin düzenlediği Yılmaz Akkılıç Bursa Araştırmaları Yarışmasına katıldım. Jüri Özel Ödülü kazandım. Bu ödül ile birlikte dergilerde yazmaya başladım. Prusa Şehrengiz dergisinin editörü Rıza Ertekin, adımın altına Tiyatro Tarihi Araştırmacısı diye yazdı. 2014’te sinema, 2016’da kitapçılar ve 2020’den itibaren ise matbaacılarla ilgili birçok makale yazdım. Yine de Tiyatro Tarihi Araştırmacısı sözü gölge gibi beni takip ediyor.
2014 yılında Bursa Oda Tiyatrosu kitabı basıldı. Sonrasında kitabın peşini bırakmadım. O yıllarda tiyatroya emek harcamış kişilerle söyleşi yapıp kitabı yeniden yazdım. 2022 yılında kendi imkânlarımla yayımlamayı planlıyorum. Adını da değiştirdim: Bursa’da Bir Oda Tiyatrosu Vardı.
Bu arada, 2011 yılında, Bursa Büyükşehir Belediyesi’nde Bursa’nın Tiyatro Tarihi ile ilgili bir kitap projesi gündeme geldi. Beş cilt değil, tek ciltten oluşacaktı. Elimdeki bilgilerle kitabı yazdım. 2012 yılının Şubat ayında, Tayyare Kültür Merkezi’ne teslim ettim. Sonrası hüsran oldu.
2013 yılının Mayıs ayında, üçüncü cildi yazmaya başladım. Bursa Devlet Tiyatrosu’nun yerleşik kadroya geçtiği 1971 yılından, Ferâizcizâde Mehmet Şâkir Oda Tiyatrosu’nun açıldığı 1985 yılına kadar olan süreci anlatmaya karar verdim. Artık hangi kaynağa bakmam gerektiğini biliyordum. 2014 yılında kitabı yazmayı bitirdim. İlk hali 300 sayfaydı. 2021 yılındaki hali ise 408 sayfa.
2014 yılının Şubat ayında, dördüncü cildi yazmaya başladım. 1985’ten başlayıp, 1997 yılında sona eren bir araştırma olmasını planladım. İlk hali 290 sayfaydı. 2021 yılındaki hali ise 400 sayfa. Aynı yılın Kasım ayında, beşinci cildi yazmaya başladım. 1997’den başlayıp, Bursa’da tiyatronun 130. yılı olan 2009’da bitirmeyi planladım. İlk hali 300 sayfaydı. 2021 yılındaki hali ise 350.
2014 yılının Haziran ayında, Mustafakemalpaşa Kültür ve Sanat Derneği Başkanı Kekil Şimşek ile tanıştım. Mustafakemalpaşa’da Tiyatro adıyla kitap yazmak istediğimi, kitabın yayımlanması için destek istedim. “Sen yaz, gerisi kolay” diye cevap verdi. 2015 yılında kitabı Kekil Şimşek’e teslim ettim. Dediğini yaptı. Bir yerlerden para bulup kitabı yayımladı. Sonrasında diğer ilçeleri de yazmaya başladım: Yıldırım, Nilüfer, Osmangazi, Yenişehir, Gemlik, Mudanya, Karacabey, İnegöl. 2016 yılında Yıldırım’da Tiyatro adıyla kitabı bitirdim. Yıldırım Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü’ne teslim ettim. 2018 yılında, önce Osmangazi’de Tiyatro, ardından Nilüfer’de Tiyatro adıyla iki kitap daha yazdım. Osmangazi Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü’ne ve Nilüfer Belediyesi Kent Tiyatrosu Müdürlüğü’ne teslim ettim. Önce güzel sözler ettiler. Sonrasında…
2015 yılının Mart ayında, Bursa Büyükşehir Belediyesi İşte Bizim Tayyare adıyla Tayyare Kültür Merkezi’nin Tarihi sergisi açıldı. Elimdeki bütün bilgileri teslim ettim. 2017 yılında, ikinci kere restore edildikten sonra kültür merkezini tanıtan kitabın yayımlanacağı söylendi. Tayyare Kültür Merkezi açıldı ama tanıtım kitabı ortada yoktu. Bizim araştırma uçtu gitti.
2016 yılında bir karar aldım. Yıllardır kitap, makale, gazete okuyor, makalenin konusuna göre tiyatroya emek veren kişilerle (yaklaşık 100) söyleşi yapıyordum. Bu sefer değişiklik yapıp kaynak metin üretecektim. 2016 yılında oyuncu ve yönetmen Bora Özkula, 2017 yılında ışık tasarımcısı Adnan Açıkdüşünenler, 2017 ve 2018 yıllarında oyuncu ve yönetmen Erdal Gülver ile söyleşiler yaptım. Söyleşilerin sonunda ortaya çıkardığım kitapların ikisi (Erdal Gülver ve Adnan Açıkdüşünenler) yayımlandı.
2019 yılının yaz mevsiminde daha önce makale olarak yazdığım araştırmayı kitaplaştırmaya karar verdim: Bursa Devlet Tiyatrosu’nun Efsane Müdürü Âli Cengiz Çelenk. 2020 yılında salgın günlerinde isteğime kavuştum.
15 yıllık çabanın sonucunda tiyatroyla ilgili beş kitap ortaya çıktı: Bursa Oda Tiyatrosu, Mustafakemalpaşa’da Tiyatro, Tiyatroyla Geçen Ömrüm, Bir Zamanlar Bursa Devlet Tiyatrosu’nda, Bursa Devlet Tiyatrosu’nun Efsane Müdürü Âli Cengiz Çelenk.
2016 yılında kitapçılar üzerine araştırma yapmaya başlamıştım. Yazdığım yazılar birikti birikti kitap boyutuna geldi. Bir araya getirip, Nilüfer Belediyesi Yılmaz Akkılıç Bursa Araştırmaları Yarışmasına katıldım. Akademi Dışı Alanda Başarı Ödülü kazandım. 2021 yılında Bursa’daki Kitapçıların Son Yüzyılı adıyla yayımlandı. Etti altı kitap. İşin ilginç tarafı kimse Kitapçı Tarihi Araştırmacısı demedi. Bir yıldır matbaaları araştırıyorum. Yine kimse Matbaa Tarihi Araştırmacısı demiyor.
2020 yılından beri aklımın kenarında tiyatroyla ilgili birçok kitap var: Bursa Tiyatro Tarihi Araştırmaları (Makaleler), Bir Ulusal Tiyatro Örneği Ahmet Vefik Paşa Bursa Devlet Tiyatrosu, Bursa’nın İlçelerindeki Tiyatrolar, Okullardaki Tiyatro Çalışmaları, Feraizcizâde Mehmet Şâkir Tiyatro Kursu, Bursa Tiyatro Günlüğüm…
UĞUR OZAN ÖZEN
