Trabzon’da 11 ekipten 11 Oyun: Tiyatro Var, Seyirci var, Sahne Yok

Trabzon’da 15’i aşkın yerel, bağımsız, özel, amatör tiyatro grubu yeni sezon oyunlarıyla sahnelere çıkmaya başladı. Diğer illere göre çok sayıda tiyatro grubu ve geniş bir tiyatro izleyicisi bulunan kentte en büyük sorun ise yeterli sayıda sahnenin bulunmaması.

Trabzon deyince kent kültürü olarak akla Trabzonspor ve futbol tutkusu geliyor. Trabzonspor, Trabzonlular’ın övünç kaynağı olsa da bilinen tarihi 4 bin yıldan uzun olan kentin kültür ve sanatı arka planda kalmasına sebep oldu.

Trabzon’da en çok ilgilenilen sanat dallarından biri de kentin2’nci yüzyılda tanıştığı tiyatro. Roma imparatorlarından Hadiranus’un kral sarayları arasına yaptırdığı tiyatro binasından günümüze bilinen bir parçası ulaşmasa da şehrin kültürüne etkisinin günümüzde de sürdüğünü görüyoruz.

19’uncu yüzyıl başlarına geldiğinde kent merkezinde çok sayıda tiyatro salonu bulunuyordu. Hatta o dönemde iki ayrı tiyatro salonunun bulunduğu İskenderpaşa Mahallesi’ndeki sokağın adı bugün halen Tiyatro Sokak.

19’uncu yüzyıla kadar gayrimüslimler arasında yaygın olan tiyatro, Türkiye tiyatrosunun önemli isimlerinden biri olan ve ‘Direktör’ sıfatıyla bilinen Âli Bey’in Trabzon Valiliği sırasında Türkiye’deki izleyiciyle de buluşmaya başladı.

SAHADAKİ REKABET ESKİDEN SAHNEDE DE YAŞANIYORDU

Gelecekte Trabzonspor’u oluşturacak İdmanocağı ve İdmangücü’de dahil olmak üzere Gençlerbirliği, Necmiatispor gibi birçok spor kulübünün aynı zamanda tiyatro temsil kolları vardı. Yani sahadaki rekabet sahnede de sürüyordu.

1932’de Halkevleri’nin kurulmasıyla Halk Tiyatrosu da kentte önemli bir misyon üstlendi. Cumhuriyetin ilk dönemlerinde kentte tiyatronun lokomotifi oldu.

Erken Cumhuriyet döneminde Muhsin Ertuğrul yönetimindeki Darülbedayi başta olmak üzere çeşitli tiyatro topluluklarının turneler düzenledikleri Trabzon’da zamanla ciddi bir tiyatro izleyicisi ve kültürü oluştu. Tarihçi Veysel Usta’nın ‘Trabzon’da Tiyatro’ kitabında Trabzon’a turneye gelen Muhsin Ertuğrul’un şu sözleri yer alıyor:

“Avrupa’nın daha birçok tiyatro şehirlerinde oynanmayan, oynansa bile zevk duyulmayan İbsen, Emson, Anderya’nın Türkiye’nin bir vilayet şehri olan Trabzon’da temsil edilmesi ve alaka ile seyredilmesi düşüncelerde büyük bir inkılâb ufkuna alamettir.”

İlk olarak mübadele ile değişen demografi şehrin kültür sanatını ve dolayısıyla tiyatroyu etkiledi. Erken Cumhuriyet döneminde kültür ve sanata önem verilse de değişen iktidarların politikaları, kentin ekonomik öneminin giderek azalması, kentlinin göçmesi, şehir merkezinin de kırsaldan göç alması ve Trabzonspor’un yakaladığı başarıyla şehrin de kendini artık kültür-sanat yerine futboldan tariflemesi tiyatroya olan ilgiyi de azalttı.

Tüm bunlara rağmen Trabzon, Devlet Tiyatrosu’nun dışında 15’i aşkın yerel tiyatro grubu ile bu mirası sürdürüyor.

SANAT TİYATROSU ‘TARAFSIZ BÖLGE’ İLE SAHNEDE

Trabzon’da aktif olan en eski bağımsız tiyatro 1993’te Necati Zengin’in Varlam Nikoladze ile birlikte kurduğu Trabzon Sanat Tiyatrosu.

Bugüne kadar 34 oyun çıkaran grup, bugünlerde Azeri yazar Firuz Mustafa’nın yazdığı ‘Tarafsız Bölge’ oyununu sahneliyor. Cemre Can Avcı’nın yönettiği oyun, pasaportunu kaybeden ve iki ülke sınırı arasında kalan kişinin düştüğü durumu anlatıyor.

‘Osmanlı’dan Günümüze Trabzon’da Tiyatro’ kitabının yazarı olan ve 40 yılı aşkın süredir Trabzon’da tiyatro yapan Zengin, en büyük sorunlarının kentte yeterince sahne bulunmaması olduğunu ifade ediyor.

Trabzon’un tiyatro ile haşır neşirliğinin tarihinden geldiğini ifade eden Zengin, “Trabzon, Osmanlı’dan önce iki devlete başkentlik yapmış bir şehir. Kültür ve sanat tarihi de çok zengin. 30’lu, 40’lı yıllarda Trabzon’daki bütün spor kulüplerin tiyatro grubu vardı. Yani sahadaki rekabet sahnede de vardı. Bu dünyanın hiçbir yerinde yokken Trabzon’da vardı. Trabzon’da sokakta birisiyle futbol konuşsan uzman gibi cevap verir, çünkü o kültür var burada. 80-90 yıl önce de futboldaki bilginlik tiyatroda vardı. Çünkü rekabet yüksekti. Kitapta bu kulüplerin her birinin çıkardığı oyunları yazdım. Trabzon böyle bir kent” dedi.

ZENGİN: KÜLTÜREL HİZMETİN GÖZETİLMESİ GEREKİR

Trabzon’da sadece Hüseyin Kazaz Kültür Merkezi’ni düzenli olarak kullanabildiklerini ve bu mekanın da zaman zaman ellerinden alınmaya çalışıldığını belirten Zengin, “Bu salonu 33 yıldır kullanıyorum. 2 yıl önce burayı kullanamadık. O dönemin valisi buraya el koymuştu. Geçen yıldan itibaren basın, siyasi bazı arkadaşlar ve sivil toplum kuruluşların desteğiyle yeniden kullanımımıza açıldı. Fakat şimdi de giriş kapatılıyor, insanlar turnikeden geçmek zorunda. Araç girişleri kapatıldı. Bu da bize seyirci kaybettiriyor. Şu anda 13 tane tiyatro burada oyun oynuyor. Burası Trabzon’un kültür hafızalarından biri. Biz de bu topluma kültürel anlamda hizmet ediyoruz, bunun gözetilmesi lazım” diye konuştu.

Trabzon tiyatrosunun geçmişin gerisinde olmasına rağmen kentteki zenginliğin başka illerde bulunmadığını kaydeden Zengin, şunları söyledi:

“Eskiden tiyatro biletleri sinema biletinin iki katı olurdu, şimdi tersine döndü. Durumun eskiye göre kötüye gitmesi toplumsal siyasal yapıyla yani devletin, hükümetin kültür politikalarıyla ilgili. Seyirci yetiştirme konusunda hem doğu hem batı ülkelerinin gerisindeyiz. Tiyatronun tüm sanat dalları içerisinde ne kadar önemli olduğu, bir eğitim olduğu unutulmamalı. Çocukluktan itibaren okulda drama dersleri var. Oradan doğru seyirci yetişir ve tiyatro insanların hayatının bir parçası olur.”

NADİR: OYUNLARIMIZDA BOŞ KOLTUK OLMUYOR

Sanat Tiyatrosu’nun sahneye koyacağı ‘Tarafsız Bölge’ oyunun oyuncularından Songül Nadir, Trabzon’da 24 yıldır hem Devlet Tiyatrosu’nda hem de bağımsız tiyatrolarda yer alan bir isim. Oyunlarını sergilemek için sahne sıkıntısı çektiklerini dile getiren Nadir, kentteki ilgiye karşın yeterli desteği görmediklerini belirtti.

Bu sezon hem oynadığı hem de izlediği hiçbir oyunda boş koltuk görmediğini aktaran Nadir, “Bağımsız tiyatrolarda gözümüz koltuklarda oluyor. Perdesinin arkasında heyecanla bekliyoruz. Diğer gruplara da bakıyorum hepsinin oyununda koltukları dolu görüyorum. Trabzon’da tiyatro var, seyirci var, sahne yok” diye konuştu.

UMUT TİYATROSU BU SEZON ORTADOĞU’NUN ACILARINI İŞLEYECEK

Trabzon’un köklü tiyatro gruplarından birisi de 2008 yılında kurulan Umut Tiyatrosu. Kendisi gibi kamu çalışanlarıyla Genel Sanat Yönetmeni Cengiz Aydoğdu’nun saat 18.00’den sonra tiyatro yapan bir ekip olarak kurduğu tiyatro grubu zamanla gelişerek profesyonel bir hal aldı. Kültür Bakanlığı’ndan zaman zaman proje alan ve Türkiye’nin çeşitli illerinde festivallere katılan Umut Tiyatrosu bugüne kadar 15 oyun çıkardı.

Umut Tiyatrosu bugünlerde Durul Can Yaman’ın yazdığı ve oynadığı ‘Ortadoğu’da Bir Çocuk Öldü’ oyununa hazırlanıyor. Cengiz Aydoğdu’nun yönettiği tek kişilik oyun, 24 Ocak’ta Hüseyin Kazaz Kültür Merkezi’nde prömiyer yapacak.

Cengiz Aydoğdu, Umut Tiyatrosu’nun toplumun sorunlarını öne çıkaran, dertlerini dert edinen bir anlayışla yola çıktığını ve bu anlayışla bu sezon Orta Doğu’da bitmeyen acıların ve savaşın yıkıcılığını sahneye koymak istediğini dile getirdi.

Aydoğdu, oyunla ilgili “Filler tepişir çimenler ezilir derler ya biz çimenleri konu aldık. Siyasi olarak kimin nerede durduğu bizim için önemli değil. Biz insanlık acısını ön plana çıkarmaya çalıştık. Dünyanın hiçbir yerinde savaşlar olmasın, insanlar ölmesin diyoruz” ifadelerini kullandı.

AYDOĞDU: TRABZON’DAKİ TİYATRO ORTAMI BAŞKA KENTLERDE YOK

Trabzon’daki 16 bağımsız tiyatro grubunda çalışan emekçi, memur, işçi yurttaşların tiyatro yaptığını dile getiren Aydoğdu, “Çalışan kişilerin tiyatronun içerisinde yer alması ayrıca anlamlı oluyor. Bu insanların sadece sahneye koyduğu sanat eserinden daha ziyade verdiği emeği de gözden kaçırmamak gerekiyor. Toplumdan her kesimin bu emeği yok saymadan destek olması çok önemli. Trabzon’daki tiyatro ortamı başka kentlerde yok. Buna destek olunmalı” diye konuştu.

GUGULUMDAKİLER ‘KÖPEK KALBİ’ İLE PRÖMİYER YAPACAK

Trabzon’daki istikrarlı tiyatro ekiplerinden birisi de Mizah Sanat Derneği çatısı altındaki Gugulumdakiler Tiyatrosu. Geleneksel Türk Tiyatrosu’nu yaşatmak amacıyla 2010 yılında kurulan Gugulumdakiler Tiyatrosu bu sezon 14’üncü oyununda Rus Yazar Mihail Bulgakov’un ‘Köpek Kalbi’ eserini uyarlayarak sahneye koyacak. 2 Şubat’ta prömiyeri yapılacak oyun, bir köpeğe insan kalbi ve insan beyni nakledilmesiyle vahşileşmesini anlatıyor.

Gugulumdakiler Tiyatrosu’nda hem yönetmenlik hem oyun yazarlığı hem de oyunculuk yapan Şükrü Üçüncü, tiyatroda esas mesleği gazetecilikten de yararlandığını dile getiriyor.

Gazetecilikle tiyatroyu emsal bir meslek olarak gördüğünü dile getiren Üçüncü, “Gazetecilik yazarak, tiyatro oynayarak anlatmaktır. Geleneksel tiyatromuzda büyük ustalar olarak nitelendirdiğimiz bir çok tiyatrocumuz oynayarak meseleleri halka anlatmıştır. Asayiş muhabirliği dönemimde her gün bir hayat yazıyordum. Hepsinin bir dramatik yapısı var. Tiyatroda da meslekte heybeme doldurduklarımdan faydalanıyorum” dedi.

ÜÇÜNCÜ: HÜSEYİN KAZAZ DIŞINDA SAHNE BULUNAMIYOR

Trabzon’daki tiyatro topluluklarının fazla gözükmesine rağmen eski dönemlere oranla oldukça geride olduğunu kaydeden Üçüncü, sözlerini şu şekilde sürdürdü:

“Eskiden sadece Meydan’da 5 tane tiyatro salonu vardı. Bugün futbolla anılan kentte. Cumhuriyetin ilk döneminde bütün spor kulüplerinin aynı zamanda tiyatro kolu vardı. Bugün 16 tane grup var ve yerel tiyatrolarının kullanabildiği bir tek salon olarak Hüseyin Kazaz Kültür Merkezi var. Bu salonun da geleceği belirsiz. 30-35 gruptan bugün 16 gruba düşmesi kentte aslında tiyatronun kötüye gittiğinin işareti. Trabzon’daki tiyatro gruplarının en büyük sorunu salon sıkıntısı çekilmesi. Ortahisar Belediye Başkanı Ahmet Metin Genç’in desteğiyle Hüseyin Kazaz’ı yerel gruplar kullanabiliyor. Ama Ortahisar Belediyesi dışında maalesef yeterli destek yok.”

“Trabzon’da kentin amatör ve alt lig takımlarının kullandığı Yavuz Selim Stadı vardı. Avni Aker ile birlikte yıkılmıştı. Yavuz Selim kapanınca bütün takımlar kayboldu. Trabzonspor’u en büyük destekleyen Yavuz Selim’in üretimiydi. Orada mücadele eden takımlar Yolspor, Kurtuluşspor, DSİ ve birçoğu yok oldu. Bunların hepsi profesyonel futbolun temelini oluşturuyordu. Yavuz Selim’in kapanışı ile Hüseyin Kazaz’ın kapanışı eşdeğer olur. Biri futbolun merkeziydi, bir diğeri de tiyatronun merkezi. Futboldan bizi anlasınlar. Hüseyin Kazaz kapandığında kent yozlaşır.”

TRABZON HALK TİYATROSU ‘ÖDENMEYECEK ÖDEMİYORUZ’U HAZIRLIYOR

Trabzon’un en eski tiyatrolarından biri de 1938’de Halkevi çatısı altında kurulan Trabzon Halk Tiyatrosu. Darbe dönemlerinde Halkevi’nin kapatılması nedeniyle kesintili bir hikayesi olan ve 2000’li yıllarda kentte tekrar üretime başlayan Trabzon Halk Tiyatrosu sadece kent merkezinde değil Trabzon kırsalı ve Samsun’dan Sarp’a kadar birçok il ve ilçede ücretsiz oyun sahneliyor.

Bu sezon yıl Dario Fo’nun ‘Ödenmeyecek Ödemiyoruz’ oyununu sahneye taşımaya hazırlanan Trabzon Halk Tiyatrosu oyuncularından avukat Haktan Özkan, sanatı toplum için yaptıklarını ve bu anlamda toplumun bütün kesimlerini tiyatro ile buluşturmaya çalıştıklarını söyledi.

Bu sezonki oyunlarından bahseden Özkan, “Ödenmeyecek Ödemiyoruz oyununda hayat pahalılığı bir dönemin İtalya’sında çok derinlikli bir şekilde ele alınıyor. Biz de bugün aynı tablonun Türkiye ile çok uyuştuğunu fark ettik ve bu oyunu oynamayı özellikle tercih ettik” diye konuştu.

SEYİR TİYATROSU’NUN YENİ SEZON OYUNU ‘ARIZALI BEYİNLER’

Trabzon’da genç bir ekiple kurulan Seyir Tiyatrosu, 2016’dan bu yana faaliyet gösteriyor. Şu ana kadar 8 oyun sahneye koyan Seyir Tiyatrosu, bu sezon Ali İhsansayın’ın yazdığı ‘Arızalı Beyinler’ oyununun 21 Ocak’ta prömiyerini yapmaya hazırlanıyor. Seyir Tiyatrosu’nun Genel Sanat Yönetmenliği’ni ise Ahmet Parmak yapıyor.

Esas mesleği eczane teknisyenliği olan Parmak, bir arkadaşı vasıtasıyla başladığı tiyatronun daha sonra hayatının vazgeçemeyeceği bir parçası olduğunu anlattı.

Diğer tiyatro grupları gibi kendilerinin de en çok sahne sorunu yaşadığını dile getiren Parmak, “Ortahisar Belediyesi oyun programını billboardlara asması tiyatro grupları olarak halka ulaşmamıza katkı sağlıyor. Şu anda Hüseyin Kazaz’ı ortak hazırlanan programla kullanıyoruz. Buranın bağımsız tiyatro gruplarına bırakılmasını isteriz. Trabzon’da tiyatro gruplarına ayrılan yeterince sahne yok” değerlendirmesinde bulundu.

Trabzon’da bu sezon oyun çıkaran diğer bağımsız tiyatro gruplarından Tiyatro Zinos, ‘Garma-Gudal’; Trabzon Şehir Tiyatrosu, ‘Jerry&Tom’; Tiyatro Trafik, ‘Kütük Doğaçlama’; Trabzon Oda Tiyatrosu, ‘Kral ve Mutsuz Prenses’; Tiyatro D010, ‘Cephede Aşk’; Büyükşehir Tiyatrosu, ‘Kader’ oyunlarını sahneleyecek.