GİRİŞ
Batı ülkeleriyle karşılaştırıldığında, ülkemizin tiyatro geleneği görece daha kısa ve daha zayıftır. Geleneksel tiyatromuz (ortaoyunu, karagöz, meddah, köy seyirlik oyunları) çeşitli nedenlerlerden dolayı yitip gitmek üzeredir. Batı etkisindeki tiyatromuz ise, hayli yol almış olmasına rağmen hala arzu edilen düzeyde değildir. Dahası zaman zaman (son zamanlarda daha çok) taklide ve tekrara düşmekte, “tereciye tere satar” durumu ortaya çıkmaktadır. Yapılan bazı önemli denemelere rağmen, geleneksel tiyatromuzun biçimini kullanan, Anadolu’nun zengin kültürüne dayanan, ama aynı zamanda Batı tiyatrosu geleneğiyle harmanlanan, özgün ve çağdaş tiyatromuzun büyük gücünden söz etmek içinse erkendir.
Bu küreselleşme çağında ve Avrupa Birliği adaylık sürecimizin başladığı bir dönemde, her alanda olduğu gibi tiyatro alanında da, güçlü ve etkili olmamız büyük önem taşımaktadır. Hem halkımızın hak ettiği, onun sorunlarına ve duyarlıklarına denk düşen, yüksek kaliteli, güçlü bir tiyatromuzun oluşması hem de oluşturacağımız bu özgün tiyatronun yurt dışına açılması ve dünya tiyatro ırmağına katılması birçok açıdan arzu edilen bir durumdur.
Bu eksikliklerden ve zayıflıklardan hareket ederek, düzenlenmesi arzu edilen “Türkiye Tiyatro Festivali”nin önemli bir boşluğu olduracağı, tiyatromuzun özgün bir atılım içine girmesinde etkili olacağı düşünülmektedir
TANIM
Özel ve ödenekli tiyatroların (Devlet Tiyatroları, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları, Kocaeli Şehir Tiyatrosu, Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları, İzmir Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları, Bakırköy Belediye Tiyatrosu, Bursa Şehir Tiyatrosu, Nilüfer Kent Tiyatrosu, Edirne Şehir Tiyatrosu, Mersin Şehir Tiyatrosu, Tarsus Şehir Tiyatrosu gibi) ile bağımsız tiyatroların ilk kez sahneleyecekleri özgün yerli oyunlarla katılacağı ulusal düzeydeki en büyük festivaldir.
Memet Baydur-Kamyon, İstanbul Devlet Tiyatrosu
AMAÇ
Temel amaç; ağırlıklı olarak Batı tiyatrosu etkisinde olan, yer yer taklide ve kendini tekrara düşen tiyatromuzda özgün denemelere hız vermek, uygarlıkların beşiği olan zengin Anadolu kültürünü tiyatro yoluyla sahnelere yansıtmak, küreselleşen dünyamızda, ülkemizin kaynaklarından yola çıkarak ortaya konacak tiyatro yapımlarıyla tiyatromuzun yurtdışına açılımını güçlendirmek ve böylece dünya tiyatro mirasına katkıda bulunmak, özgün tiyatro metinlerinin sahnelenmesini destekleyerek yeni yazarların yetişmesine, tiyatro edebiyatımızın güçlenmesine ve zenginleşmesine katkıda bulunmaktır.
FESTİVAL TARİHİ
Her yıl ekim ayında, 29 Ekim Cumhuriyetin kuruluşu kutlamalarını da içine alacak biçimde düzenlenir. Katılım oranına göre, süresi 10-15 gündür. Zaman içinde, özgün denemelerin artmasıyla bir ayı bulabilir.
KATILIM
a) Türkiye’de etkinlik gösteren, yazarlarımızın özgün oyunlarını sahneleyen profesyonel bütün tiyatrolar festivale katılabilir
b) Tiyatrolar ancak son bir yılda ve ülkemizde ilk kez sahnelenmiş özgün bir oyunla katılabilirler.
c) Katılımcı tiyatrolar yalnız birer oyunla (Devlet Tiyatrolarının her bölgesi ayrı bir oyunla) katılabilir.
d) Katılım için bir seçici kurul oluşturulur. Seçici kurul, başvuran oyunun özgünlüğünü, yapımın tiyatromuzu ileriye taşımasındaki yerini ve işlevini, festivale katacağı çeşitlililiği vb. göz önünde tutarak davet eder.
Oğuz Atay-Oyunlarla Yaşayanlar, İzmir Devlet Tiyatrosu
ÖDÜLLENDİRME
Festivale katılım için seçici kurulun yanı sıra, akademisyen, eleştirmen, yazar, oyuncu, yönetmen, müzisyen, sahne tasarımcısı, kostüm tasarımcısı, ışık tasarımcısı ve seyirci örgütlerinin temsilcilerinden oluşmuş geniş bir jüri (9-13 kişilik) kurulur.
Jüri bütün oyunları izleyerek, önceden duyurulmuş ölçütler doğrultusunda aşağıdaki ödülleri verir. Ödül gerekçesini basın yayın organları aracığılığıyla duyurur.
Ödüller plaket ve para ödülünden oluşur.
-En iyi yazar ödülü
-En iyi dramaturg ödülü
-En iyi yönetmen ödülü
-En iyi yapım ödülleri (üç ödül)
-En iyi oyuncu ödülleri (üç kadın, üç erkek için başarı ödülü)
-En iyi sahne tasarımı ödülü
-En iyi kostüm tasarımı ödülü
-En iyi özgün müzik ödülü
-En iyi ışık tasarımı ödülü
-Seyirci Ödülü (Tiyatro Seyircileri Dernekleriyle işbirliği içinde)
Haldun Taner-Sersem Kocanın Kurnaz Karısı, Eskişehir Şehir Tiyatroları
YAN ETKİNLİKLER
Yabancı Gözlemci Daveti: Özgün tiyatromuzun geliştirilip yurt dışına açılması için, Türkiye Tiyatro Festivali’mize, başka ülkelerde festival düzenleyen organizatör, yönetmen, eleştirmen, sanat programcısı ve yapımcılar davet edilerek, özgün yapımlarımızı izlemeleri sağlanır (showcase). Başarılı yapımların yurt dışındaki festivallere katılmasının önü açılır. Beğenilen oyun metinlerinin çevrilip başka ülkelerde de sahnelenmesi teşvik edilmiş olur.
Oyun Yazma Yarışması: Türkiye Tiyatro Festivali Düzenleme Kurulu, festival çerçevesinde bir “Tiyatro Oyunu Yazma Yarışması” düzenler. Yarışma bir yıl önceden duyurulur. Sonuçları ise festival sırasında açıklanır ve kazananlara ödülleri sunulur. Ödüller beş başarı ödülünden oluşur. Ödül olarak plaket ve para ödülü verilir.
Ödül alan oyunlar, festival sırasında “okuma tiyatrosu” vb. etkinliklerle tanıtılır. Bu etkinliklere sanat yönetmenleri, yönetmenler, yapımcılar, akademisyenler, eleştirmenler, yazarlık öğrencileri davet edilir. Ödül alan oyunların bir sonraki festivalde sahnelenmelerinin olanakları araştırılır. Bunun için girişimde bulunulur. Ödenekli tiyatroların bu oyunlar için bir kota yaratmalarının olanakları yaratılır. Böylece, Türkiye Tiyatro Festivali (TTB) için her yıl yerli yeni oyunların ortaya çıkması desteklenmiş ve büyük oranda sağlanmış olur.
Festival kapsamında düzenlenen yarışmada ödül alan oyunların yanı sıra başka oyunlar da sahnelenebilir. Tiyatromuz çok yönlü olarak beslenmiş olur.
Paneller, Konferanslar, Atölyeler:
Festival kapsamında, tiyatromuzun geliştirilmesine ve yenileştirilmesine yönelik olarak, yazarlık, yönetmenlik, oyunculuk vb. alanlarda paneller ve atölyeler düzenlenir. Konferanslar verilir. Alanında uzman kişiler davet edilir ve oyunlar üzerine söyleşiler yapılır.
Melih Cevdet Anday-İçerdekiler, Eskişehir Şehir Tiyatroları
UMULAN SONUÇ
Özgün, yenilikçi tiyatromuzun geliştirilmesi, çeşitlendirilmesi ve yaygınlaşması amacıyla düzenlenecek olan Türkiye Tiyatro Festivali (TTF) tiyatromuza kısa sürede bir dinamizm kazandıracaktır.
Bu festivalle tiyatromuzun sorunları enine boyuna tartışılacak, çözüm yolları aranıp bulunacak ve bu çözümler deneysel çalışmalarla sınanacaktır.
Söz konusu festival, sanatsal arayışları merkezine alarak tiyatromuzun denemelere girişmesini destekleyecek, yetkinleşmesine ve yaygınlaşmasına, giderek dünyaya açılmasına katkıda bulunacaktır.
Prof. Dr. HASAN ERKEK
(*) Bu yazı, 2003 yılında yazılmış, 2024 yılında geliştirilerek son halini almıştır.
